हिन्दू धर्ममा भनाैँ वा सनातन संस्कृतिमा प्रचलित र धार्मिक ग्रन्थहरूमा उल्लिखित हाम्राे धर्ममा २९ वटा यस्ता रहस्यहरू छन्, जुन अझ सम्म पनि सुल्झिएका छैनन् र संभवत: तिनीहरूमध्ये केहीकाे रहस्य मानव जातिले कहिल्यै जान्ने छैन।
प्राचीन सभ्यताहरू, धर्म, समाज र संस्कृतिहरूकाे महान भूमि भारतवर्ष अाफैँमा रहस्य र रोमाञ्चका लागि चिनिन्छ। एकातिर जहाँ यस पवित्र भूमिमा दुनियाँकाे प्रथम भाषा संस्कृतकाे जन्म भयाे भने अर्कातिर यसै भूमिमा संसारकाे प्रथम ग्रन्थ ऋग्वेदकाे रचना भयाे। फेरि यहाँ नै एकातिर दुनियाँकाे प्रथम लिपि ब्राह्मी लिपिकाे अाविर्भाव भयाे भने अर्कातिर यहाँ नै दुनियाँकाे प्रथम विश्वविद्यालय नालन्दा र तक्षशिलाकाे स्थापना भयाे।
प्राचीन भारतवर्षमा एकातिर जहाँ अगस्त्य मुनिले बिजुलीकाे आविष्कार गरेका थिए भने हजाराैँ वर्ष पूर्व ऋषि भारद्वाजले यहाँ नै विमानशास्त्र जस्ताे शास्त्र लेखेर मानव मात्रलार्इ के सन्देश दिएका थिए भने कसरी विमान बनाउन सकिन्छ।पृथ्वीकाे गुरुत्वाकर्षणकाे सिद्धान्त भास्कराचार्यले प्रतिपादन गरेका थिए भने फेरि यहाँ नै कणाद ऋषिलार्इ परमाणु सिद्धान्तका जनक मानिएकाे छ। एकातिर जहां सर्प-भर्याङकाे खेल भारतवर्षमा नै जन्म्याे भने अर्कातिर शतरञ्ज वा चेसकाे आविष्कार पनि यहीँ नै भयाे। आचार्य चरक र सुश्रुतलार्इ प्लास्टिक सर्जरी चिकित्सा पद्धतिकाे खाेजीकाे श्रेय जान्छ। पाणिणीले दुनियाँकाे पहिलाे व्याकरण लघु काैमुदी रचना गरेका थिए। ज्यामिति, पाइकाे मान,सापेक्षतावाद वा रिलेटिविटी सिद्धान्तजस्ता कयाैँ सिद्धान्त र आविष्कारहरू यसै पवित्र भूमिबाट सुषुप्त अवस्थाबाट बाहिरिएका हुन्। तर अाज हामी उल्लिखित सबै विषयहरूबाट परका केही त्यस्ता २९ वटा रहस्यहरू उल्लेख गर्न गइरहेका छाैँ जुन अहिलेसम्म रहस्यकै रूपमा रहेका छन्।
ऋषि कश्यप र उनका पत्नीहरूका पुत्रहरूकाे रहस्य :
के भनिन्छ भने सिंगाे पृथ्वी प्रारम्भिक कालमा एक द्वीप थियाे पछि याे दुर्य द्वीपमा विभाजन भयाे र कालान्तरमा सात द्वीपहरूमा परिणत भयाे। धार्मिक ग्रन्थहरूका अनुसार प्रारम्भिक कालमा सृष्टिकर्ता ब्रह्माले समुद्र र पृथ्वीमा विभिन्न किसिमका जीवहरकाे उत्पत्ति गरे। उत्पत्ति वा सृष्टिकाे यस कालखण्डमा उनले अाफ्ना कतिपय मानस पुत्रहरूलार्इ पनि जन्म दिए। तिनीहरूमध्ये एक थिए मरीची। ऋषि कश्यप ब्रह्माजीका मानस पुत्र मरीचीका विद्वान पुत्र हुन्।
मान्यताका अनुसार उनलार्इ अनिष्टनेमीकाे नामबाट पनि चिनिन्छ। उनकी माता ‘कला’ कर्दम ऋषिकी पुत्री र कपिलदेवकी बहिनी थिइन्। यहाँ रहस्यकाे कुरा के छ भने के कुनै मानव सर्प, पक्षी, पशु आदि गरिएका जातिहरूलार्इ जन्म दिन सकछ त? यद्यपि जीव विकासवादीहरूलार्इ यसमाथि शोधकाे विषय हुन सक्ला। के मनुष्य र पशुहरूकाे संयोगबाट कुनै एक नयाँ प्रजातिकाे जन्म हुन सक्छ ? भगवान विष्णु सदा एक गरूडमा सवार हुने गर्थे। यी गरूडजी कश्यपकी पत्नी विनीताबाट जन्मेका थिए।
त्यसाे त कश्यप ऋषिका कयाैँ पत्निहरू थिए तर तिनीहरूमध्ये प्रमुख रूपले 17 वटीकाे नाम हामी उल्लेख गर्न चाहन्छाैँ हम उल्लेख – १. अदिति, २. दिति, ३. दनु, ४. काष्ठा, ५. अरिष्टा, ६. सुरसा, ७. इला, ८. मुनि, ९. क्रोधवशा, १०. ताम्रा, ११. सुरभि, १२. सुरसा, १३. तिमि, १४. विनीता, १५. कद्रू, १६. पतांगी र १७. यामिनी आदि।
१. अदितिबाट १२ आदित्यहरूकाे जन्म भयाे- विवस्वान्, अर्यमा, पूषा, त्वष्टा, सविता, भग, धाता, विधाता, वरुण, मित्र, इन्द्र र त्रिविक्रम (भगवान वामन)। यी सबै देवता कहलाए र यिनीहरूकाे स्थान हिमालयकाे उत्तरमा थियाे।
२. दितिबाट कयाैँ पुत्रहरूकाे जन्म भयाे- कश्यप ऋषिले दितिका गर्भबाट हिरण्यकश्यप र हिरण्याक्ष नामक २ पुत्र एवं सिंहिका नामक एक पुत्रीलार्इ जन्म दिए। यी दैत्य कहलाए र यिनकाे स्थान हिमालयकाे दक्षिणमा थियाे। श्रीमद्भागवत महापुराणका अनुसार यी ३ सन्तानका अलावा दितिका गर्भबाट कश्यपका ४० अन्य पुत्रहरूकाे पनि जन्म भयाे, जो मरुन्दण कहलाए। कश्यपका यी पुत्रहर नि:सन्तान भए तर हिरण्यकश्यपका ४ पुत्र थिए- अनुहल्लाद, हल्लाद, भक्त प्रह्लाद र संहल्लाद।
३. दनु : ऋषि कश्यपलार्इ उनकी पत्नी दनुका गर्भबाट द्विमुर्धा, शम्बर, अरिष्ट, हयग्रीव, विभावसु, अरुण, अनुतापन, धूम्रकेश, विरुपाक्ष, दुर्जय, अयोमुख, शंकुशिरा, कपिल, शंकर, एकचक्र, महाबाहु, तारक, महाबल, स्वर्भानु, वृषपर्वा, महाबली पुलोम र विप्रचिति आदि ६१ जना महान पुत्रहरू प्राप्त भयाे। यी सबै दानव कहलाए।
४. अन्य पत्नीहरू : रानी काष्ठाबाट घोडा आदि एक खुर भएका पशु उत्पन्न भए। पत्नी अरिष्टाकाे गर्भबाट गन्धर्व पैदा भए। सुरसा नामक रानीबाट यातुधान (राक्षस) उत्पन्न भए। इलाबाट वृक्ष, लता आदि पृथ्वीमा उत्पन्न हुन वनस्पतिहरूकाे जन्म भयाे भने मुनिकाे गर्भबाट अप्सराहरू जन्मे। कश्यपकी क्रोधवशा नामक रानीले सर्प, बिच्छी आदि विषालु जन्तु पैदा गरिन्।
ताम्राबाट बाज, ताम्राले गिद्ध आदि शिकारी पक्षीहरूलार्इ अाफ्ना सन्तानका रूपमा जन्म दिइन्। सुरभिले भैंसी, गार्इ तथा दुर्इ खुर भएका पशुहरू उत्पत्ति गरिन्। रानी सरसाले बाघ आदि हिंसक जीवहरू पैदा गरिन्। तिमिले जलचर जन्तुहरूलार्इ अाफ्ना सन्तानका रूपमा उत्पन्न गरिन्।
रानी विनीताका गर्भबाट गरूड (विष्णुका वाहन) र वरुण (सूर्यका सारथि) पैदा भए। कद्रूकाे कोखबाट नागहरूकाेउत्पत्ति भयाे जसमा प्रमुख ८ नाग थिए- अनन्त (शेष), वासुकि, तक्षक, कर्कोटक, पद्म, महापद्म, शंख र कुलिक।
रानी पतंगीबाट पक्षीहरू वा चराचुरूङ्गीकाे जन्म भयाे। यामिनीकाे गर्भबाट शलभ (पतंग वा सलह) काे जन्म भयाे। ब्रह्माजीकाे आज्ञाले प्रजापति कश्यपले वैश्वानरका २ पुत्रीहरू पुलोमा र कालकासँग पनि विवाह गरे। उनीहरूबाट पौलोम र कालकेय नामका ६० हजार रणवीर दानवहरूकाे जन्म भयाे, जो कालान्तरमा गएर निवात कवचकाे नामबाट विख्यात भए।
१० फणा, उड्ने , मणिधर र इच्छाधारी सर्प हुन्छन् त ? सबै जीव-जन्तुहरूमा गार्इपछि सर्प मात्रै एक त्यस्ताे जीव हाे जसकाे हिन्दू धर्ममा उच्च स्थान छ। सर्प एक रहस्यमय प्राणी हाे। देशभरिका गाउँहरूमा आज पनि मानिसहरूका शरीरमा नाग चढ्रने गर्छ।
शिवका प्रमुख गणहरूमा सर्प पनि छ। भारतमा नाग जातिहरूकाे लामाे इतिहास रहेकाे छ। के भनिन्छ भने कश्यपकी क्रोधवशा नामक रानीले सर्प, बिच्छी आदि विषालु जन्तु पैदा गरिन्। अनन्त (शेष), वासुकि, तक्षक, कर्कोटक र पिंगला- उक्त ५ नागहरूकाे कुलका मानिसहरूकाे नै भारतमा वर्चस्व थियाे। यी सबै कश्यप वंशी थिए, यिनीहबाट नै नागवंश चल्याे। शेषनागलार्इ १० फणा भएकाे नाग मानिन्छ। भगवान विष्णु शेषनागमा सुतेकाे देखाइएकाे पाइन्छ।
उड़्ने र इच्छाधारी नाग :
के मान्यता रहेकाे छ भने १०० वर्षभन्दा लामाे अायु हुँदाहुँदै पनि सर्पमा उड्ने शक्ति हुने गर्छ। सर्प कयाैँ प्रकारका हुन्छन्- मणिधारी, इच्छाधारी, उड्ने, एकफणा भएका देखि लिएर दसफणासम्म भएका सर्प, जसलार्इ शेषनाग भनिन्छ। नीलमणिधारी सर्पलार्इ सबभन्दा उत्तम मानिएकाे छ। इच्छाधारी नागका बारेमा के भनिन्छ भने त्याे नाग अाफ्नाे इच्छा अनुसार मानव, पशु वा अन्य कुनै पनि जीवकाे समान रूप धारण गर्न सक्छ।
यद्यपि वैज्ञानिक अब अाफ्ना शोधका आधारमा के भन्न थालेका छन् भने वास्तवमा सर्प विश्वकाे सबभन्दा रहस्यमय प्राणी हाे र दक्षिण एसियाका वर्षा वनहरूमा उड्ने जातिका सर्पहरू पाइन्छ। उड्नमा सक्षम यी सर्पहरूलार्इ क्रोसोपेलिया जातिसँग सम्बन्धित मानिएकाे छ। वैज्ञानिकहरूले २ र ५ फणा भएका सर्पहरू हुन्छन् भन्ने पुष्टि गरेका छन् तर १० फणा भएकाे सर्प अझै पनि रहस्यकाे गर्भमा नै छ।
के पारसमणि हुन्छ त ?
मणि एक प्रकारकाे चम्किने पत्थर हो। मणिलार्इ हीराकाे श्रेणीमा राख्न सकिन्छ। मणि हुन्थ्याे याे पनि अाफैँमा एक रहस्यकाे रूपमा छ। जाेसँग मणि हुन्थ्याे त्यसले जे पनि गर्न सक्थ्याे। ज्ञातव्य छ, अश्वत्थामासँग मणि थियाे जसकाे प्रभावले उ शक्तिशाली र अमर भएकाे थियाे। रावणले कुबेरसँग चन्द्रकान्त नामकाे मणि खाेसेकाे थियाे।
मान्यता के रहेकाे छ भने मणिहरू कयाैँ प्रकारका हुन्छन्। नीलमणि, चन्द्रकान्त मणि, शेष मणि, कौस्तुभ मणि, पारसमणि, लाल मणि आदि। पारसमणिमाि फलामका कुनै पनि चीजलार्इ छुवाउनाले उक्त फलामकाे वस्तु सुन हुन जान्थ्याे। भनिन्छ कागहरूलार्इ यसकाे ज्ञान हुन्छ । त्यसैले तिनीहरू हिमालयका अासपास नै पाइन्छन्।
मणिहरूकाे महत्वकाे कारणले नै त भारतकाे एक राज्यकाे नाम मणिपुर भएकाे हुनुपर्छ। शरीरमा अवस्थित ७ चक्रहरूमध्ये एक मणिपुर चक्र पनि हुन्छ। मणिसँग सम्बन्धित कतिपय कहानी र कथाहरू समाजमा प्रचलित छन्। यसका अलावा पौराणिक ग्रन्थहरूमा पनि भी मणिका कथाहरू धेरै पाइन्छ। तर पारसमणि अझै पनि रहस्यकाे गर्भमा नै रहेकाे छ ।
सञ्जीवनी बूटीकाे रहस्य अझै पनि यथावत : शुक्राचार्यलार्इ मृत सञ्जीवनी विद्या थाहा थियाे जसकाे कारणले उनी युद्धमा मारिएका दैत्यहरूलार्इ पुनः जीवित गरिदिन सक्थे। यस विद्या सिक्नलार्इ गुरु बृहस्पतिले अाफ्नाे एक शिष्यलार्इ शुक्राचार्यकाे शिष्य बन्नका लागि पठाइदिए । उसले याे विद्या सिक्न त सिक्याे तर शुक्राचार्य र दैत्यहरूलार्इ यसकाे बारेमा थाहा हुने बित्तिकै उनीहरूले उसकाे वध गरिदिए।
रामायणमा के उल्लेख गरिएकाे छ भने जब राम-रावण युद्धमा मेघनाद आदिकाे भयंकर अस्त्र प्रयोगबाट समसत राम सेना मरणासन्न हुन पुगेका थिए , तब हनुमानजीले जामवंतकाे परामर्शमा वैद्यराज सुषेणलार्इ बाेलाए र सुषेणकाे भनाइका अाधारमा द्रोणगिरि पर्वतमा गएर ४ वनस्पतिहरू ल्याए : मृत संजीवनी (मरेका मानिसलार्इ बचाउने), विशाल्यकरणी (तीर वा बाण निकाल्ने ), संधानकरणी (त्वचालार्इ स्वस्थ गर्ने ) तथा सवर्ण्यकरणी (त्वचाकाे रंग कायम राख्ने)। हनुमानले अनगिन्ती वनस्पतिहरूमध्ये बाट यिनीहरूलार्इ पहिचान गर्न असमर्थ भए, त पूरा पर्वत नै उठाएर ल्याए। यस प्रकार लक्ष्मणलार्इ मृत्युकाे मुखबाट बचाएर जीवनदान दिइयाे । यी ४ वनस्पतिहरूमध्ये मृत संजीवनी (वा केवल संजीवनी भन्नुहाेस्) सबभन्दा महत्वपूर्ण छ, किनभने यसकाे बारेमा के भनिन्छ भने यसले व्यक्तिलार्इ मृत्युशैयाबाट पुनः स्वस्थ बनाउन सक्छ। सवाल के हाे भने याे चमत्कारिक बिरूवा कुन हाे त! यस बारेमा कृषि विज्ञान विश्वविद्यालय, बेंगलुरु र वानिकी महाविद्यालय, सिरसीका डा. के. एन. गणेशैया, डा. आर. वासुदेव तथा डा. आर. उमाशंकरले अत्यन्त व्यवस्थित ढंगबाट यसमा शोध गरी २ बिरूवालार्इ चिह्नित गरेका छन्।
उनीहरूले सबभन्दा पहिले त भारतभरिका विभिन्न भाषाहरू र बोलीहरूमा उपलब्ध रामायणका सारा संस्करणहरू अध्ययन गरेर के हेरे भने यी सबै ग्रन्थहरूमा संजीवनी नामकाे कुनै बिरूवाकाे उल्लेख गरिएकाे छ कि वा याेसँग मिल्दाेजुल्दाे अरू कुनै बिरूवा पाे छ कि ? उनीहरूले भारतीय जैव अनुसन्धान डेटाबेस लाइब्रेरीमा राखिएका ८० भाषाहरू वा बोलीहरूमा उपलब्ध अधिकांश सनातन ग्रन्थहरूमा संजीवनीकाे बोलीचालीकाे नामहरूकाे खोज गरे। त्यसै गरी उनीहरूले ‘संजीवनी’ वा यसका पर्यायवाची शब्दहरू र मिल्दा-जुल्दा शब्दहरूकाे गहन खोज गरे। परिणाम के भयाे त? खोजीका क्रममा १७ प्रजातिका वनष्पतिहरूकाे नाम उनीहरूकाे सामुन्ने आयाे। जब विभिन्न भाषाहरूमा यी शब्दहरूकाे उपयोगकाे तुलना गरियाे, तीमध्ये मात्र ६ प्रजातिहरू शेष रहन गए।
यिनै ६ प्रजातिमध्ये पनि ३ प्रजातिहरू यस्ता थिए, जुन चाहिँ ‘संजीवनी’ वा याेसँग मिल्दाे-जुल्दाे शब्दसँग सर्वाधिक र सबभन्दा धेरै एकरूपतासँग मेल खान्थ्याे । ती यसप्रकार थियाे : क्रेसा क्रेटिका, सिलेजिनेला ब्रायोप्टेरिस र डेस्मोट्रायकम फिम्ब्रिएटम। यिनीहरूकाे सामान्य नाम क्रमशः रुदन्ती, संजीवनी बूटी र जीवका हाे। यिनीहरूमध्ये एउटा छान्नु थियाे। अर्काे सवाल के थियाे भने यिनीहरूमध्ये कुन चाहिँ पर्वतीय भेगमा पाइन्छ, जहाँ हनुमानले यसलार्इ खाजे हाेलान्। क्रेसा क्रेटिका हुनै सक्दैन, किनभने याे वनष्पति दक्षिणकाे पठार वा भावर प्रदेशमा पाइन्छ।
अब बाँकी रहे २ वनस्पतिहरू। अब शोधकर्ताहरूले के साेचे हाेलान् भने कुन चाहिँ मापदण्डका अाधारमा यसकाे उपयोग रामायण कालका चिकित्सक औषधीय तत्वका रूपमा गर्थे हाेलान्। प्राचीन भारतीय पारम्परिक चिकित्सक कुन सिद्धान्तका अाधारमा चल्थे भने जुन विरूवाकाे बनावट प्रभावित अंग वा शरीरकाे समान छ, त्यस वनस्पतिले त्यसकाे उपचार गर्न सक्छ।
सिलेजिनेला ब्रायोप्टेरिस नामक वनस्पति कयाैँ महिनासम्म एकदम सुक्खा वा ‘मृत’ भइरहन्छ र एकपटक वर्षा अाउने बित्तिकै ‘पुनर्जीवित’ भइरहन्छ। डा. एनके शाह, डा. शर्मिष्ठा बनर्जी र सैयद हुसैनले यसमा केही प्रयोग पनि गरेका छन् र त्यसबाट के थाहा भयाे भने यसमा केही यस्ता अणु पाइन्छ, जुन अक्सिकारक क्षति तथा पराबैजनी क्षतिबाट मुसाहरू र कीटहरूकाे कोशिकाहरूकाे रक्षा गर्नुका साथै उनीहरूकाे मर्मत मद्दत गर्दछ। त्यसाे भए के सिलेजिनेला ब्रायोप्टेरिस नै रामायण कालकाे संजीवनी बूटी हाे ?
उल्लिखित वैज्ञानिकहरू जस्तै गणेशैया र उनका साथी हतारमा कुनै निष्कर्षमा पुग्न चाहन्नन्। उनकाे भनाइ के छ भने अर्काे बिरूवा डेस्मोट्रायकम फिम्ब्रिएटमकाे दावा पनि लर्तराे छैन। अब यी दुर्इ प्रजातिहरूकाे बीचमा फैसला गर्नका लागि अर्काे एक शोधकाे जरूरत छ। त्यसपछि मात्र रामायणकालीन संजीवनी बूटीकाे खाेजी सम्पन्न हुनेछ ।
एक अन्य खोज :
भारतीय वैज्ञानिकहरूले हिमालयकाे उपल्लाे इलाकामा एक अनोठाै बिरूवा खोजी गरेका छन्। वैज्ञानिकहरूकाे दाबी के छ भने याे बिरूवा एक यस्ताे औषधिकाे रूपमा काम अाउँछ, जसले हाम्राे इम्यून सिस्टमलार्इ रेग्युलेट गर्दछ। यसले हाम्राे शरीरलार्इ पर्वतीय परिस्थिति अनुरूप ढाल्नमा मद्दत गर्दछ र हामीलार्इ रेडियो एक्टिभिटीबाट पनि बचाउँछ।
यस खोजले हामीलार्इ सोच्न बाध्य बनाउँछ । कसरी भने रामायणकाे कथामा लक्ष्मणकाे प्राण बचाउने जुन संजीवनी बूटीकाे उल्लेख गरिएकाे छ, के त्याे हामीले पायाैँ त ? रोडिओला नामकाे याे बूटी चिसाे र उच्च हिमाली वातावरणमा पाइन्छ। लद्दाखमा स्थानीय मानिसहरू यसलार्इ सोलोकाे नामबाट चिन्दछन्।
अहिलेसम्म रोडिओलाकाे उपयोगहरूका बारेमा धेरै जानकारी बाहिर अाएकाे छैन। स्थानीय मानिसहरू यसका पातहरूकाे उपयोग तरकारीकाे रूपमा गर्दै अाइरहेका छन्। लेह स्थित डिफेन्स इन्स्टिट्यूट अफ हाइ एल्टिट्यूड यस बिरूवाकाे चिकित्सकीय उपयोगितकाे खोजी गरिरहेकाे छ। याे सियाचिन जस्ता कठिन परिस्थितिहरूमा तैनाथ सैनिकहरूका लागि अत्यन्त उपयोगी हुन सक्छ। (एजेन्सीहरू)
के कल्पवृक्ष अहिले पनि पाइन्छ त ? :
वेद र पुराणहरूमा कल्पवृक्षकाे उल्लेख गरिएकाे छ। कल्पवृक्ष स्वर्गकाे एक विशेष वृक्ष हाे। पौराणिक धर्मग्रन्थहरू र हिन्दू मान्यताहरूका अनुसार के मानिन्छ भने यस वृक्षकाे मुनि बसेर व्यक्ति जे पनि इच्छा गर्दछ, त्याे इचछा पूर्ण हुन जान्छ । किनभने यस वृक्षमा अपार सकारात्मक ऊर्जाकाे भण्डार हुन्छ। याे वृक्ष समुद्र मन्थनबाट निस्केकाे हाे। समुद्र मन्थनबाट प्राप्त भएकाे याे वृक्ष देवराज इन्द्रलार्इ दिइएकाे थियाे र इन्द्रले यसकाे स्थापना ‘सुरकानन वन’ (हिमालयकाे उत्तरमा) मा गरेका थिए।
एक कल्पकाे आयु :
कल्पवृक्षकाे अर्थ हुन्छ, जुन एक कल्पसम्म जीवित हाेस्। तर अब सवाल के उठ्छ भने के साँच्चै यस्ताे कुनै वृक्ष थियाे वा छ त ? यदि थियाे भने आज पनि त्याे हुनुपर्ने किनभने त्याे त एक कल्पसम्म जीवित रहने वृक्ष हाे। यदि यस्ता कुनै वृक्ष छ भने त्याे कस्ताे हुन्छ ? र यसका के फाइदाहरू छन् ? यद्यपि केही मानिसहरू के मान्छन् भने अपरिजातकाे वृक्षलार्इ नै कल्पवृक्ष मानिन्छ, तर अधिकतर याे तथ्यसँग सहमत छैनन्।
के कामधेनु गार्इ हुन्छ त ? :
कामधेनु गार्इकाे उत्पत्ति पनि समुद्र मन्थनबाटै भएकाे थियाे । याे एक चमत्कारी गार्इ हुने गर्थ्याे जसकाे दर्शन मात्रैले पनि सबै प्रकारका दु:ख-दर्द दूर हुन जान्थ्याे। दैवीय शक्तिहरूबाट सम्पन्न याे गार्इ जसकाे साथमा हुन्थ्याे उसलार्इ चमत्कारिक लाभ मिल्दथ्याे। यस गार्इकाे दूध अमृत समान मानिन्थ्याे।
गार्इ हिन्दु्हरूका लागि सबभन्दा पवित्र पशु हाे। यस संसारमा पहिले गार्इका केही मात्रै प्रजातिहरू पाइन्थ्याे। त्यसभन्दा पनि प्रारम्भिक कालमा एकै प्रजाति थियाे। आजभन्दा लगभग ९,५०० वर्ष पूर्व गुरु वशिष्ठले गार्इका कुलकाे विस्तार गरे र उनले गार्इका नयाँ प्रजातिहरू पनि बनाए, त्यसपछि गार्इका ८ वा १० प्रजातिहरू भए र तिनकाे नाम यसप्रकार थियाेः कामधेनु, कपिला, देवनी, नन्दनी, भौमा आदि। कामधेनुका लागि गुरु वशिष्ठसँग विश्वामित्र सहित कतिपय अन्य राजाहरूले कयाैँ पटक युद्ध गरे, तर उनले कामधेनु गार्इ कसैलार्इ पनि दिएनन्। गार्इकाे यस झगडामा गुरु वशिष्ठका सय पुत्र मारिएका थिए ।
३३ कोटि देवता :
हिन्दू धर्मअनुसार गार्इमा ३३ कोटि देवी-देवता निवास गर्छन्। कोटिकाे अर्थ ‘करोड’ हाेइन, ‘प्रकार’ हो। यसकाे तात्पर्य गार्इमा ३३ प्रकारका देवता निवास गर्दछन्। यी देवता यस प्रकार छन्- १२ आदित्य, ८ वसु, ११ रुद्र र २ अश्विन कुमार। यी सबै मिलाएर कुल ३३ हुन्छन्।
गार्इकाे सूर्यकेतु नाडी :
गार्इकाे पीठमा करङकाे हाडमा अवस्थित सूर्यकेतु स्नायु हानिकारक विकिरणलार्इ रोकेर वातावरणलार्इ स्वच्छ बनाउँछ। याे पर्यावरणका लागि लाभदायक छ। अर्कातिर, सूर्यकेतु नाडी सूर्यकाे सम्पर्कमा आउँदा यह स्वर्णकाे उत्पादन गर्दछ। गार्इकाे शरीरबाट उत्पन्न याे सुन गार्इकाे दूध, मूत्र तथा गोबरमा पाइन्छ। याे स्वर्ण दूध वा मूत्र खानाले शरीरमा पुग्दछ र गोबरका माध्यमबाट खेतहरूमा पनि पुग्छ। कतिपय रोगीहरूलार्इ स्वर्ण भस्म दिइन्छ।
पञ्चगव्य :
पञ्चगव्य कतिपय रोगहरूमा लाभदायक हुन्छ। पञ्चगव्यकाे निर्माण गार्इकाे दूध, दही, घिउ, मूत्र, गोबरबाट गरिन्छ। पञ्चगव्यकाे सेवनले शरीरकाे रोग निरोधक क्षमतालार्इ बढाएर रोगहरूलार्इ दूर गरिन्छ। यस्ताे कुनै रोग छैन जसकाे उपचार पंचगव्यबाट गर्न नसकियाेस्।
कैलाश पर्वत र देव आत्मस्थान : उत्तराखण्डमा एउटा यस्ताे रहस्यमय स्थान छ जसलार्इ देवस्थान भनिन्छ। मुण्डकोपनिषदका अनुसार सूक्ष्म-शरीरधारी आत्माहरूकाे एक संघ छ। यिनीहरूकाे केन्द्र हिमालयकाे वादीहरू उत्तराखण्डमा अवस्थित छ। यसलार्इ देवात्मा हिमालय भनिन्छ। यिनै दुर्गम क्षेत्रहरूमा स्थूल-शरीरधारी व्यक्ति सामान्यतया जान सक्दैनन्।
अाफ्नाे श्रेष्ठ कर्महरूका अनुसार सूक्ष्म-शरीरधारी आत्माहरू यहाँ प्रवेश गर्दछन्। जब जब पृथ्वीमा संकट आउँदछ, इमानदार र श्रेष्ठ व्यक्तिहरूकाे सहायता गर्नका लागि तिनीहरू पृथ्वीमा पनि अाउँछन्। देवताहरू, यक्षहरू, गन्धर्वहरू, सिद्ध पुरुषहरूकाे निवास यसै क्षेत्रमा हुने गरेकाे पाइन्छ।
देवस्थान :
प्राचीनकालमा हिमालयमा नै देवता बस्दथे। यहीं ब्रह्मा, विष्णु र शिवकाे स्थान थियाे र यहाँ नै नंदनकानन वनमा इन्द्रकाे राज्य थियाे। इन्द्रकाे राज्यसँगै गन्धर्वहरू र यक्षहरूकाे पनि राज्य थियाे। स्वर्गकाे स्थिति २ स्थानमा बताइएकाे- पहिलाे हिमालयमा अर्काे कैलाश पर्वतकाे कयाैँ योजन माथि। यहाँ नै मानसरोवर छ र यसै हिमालयमा अमरनाथकाे गुफा छ।
अन्य रहस्यमय कुराहरू :
हिमालयमा नै यति जस्ता कतिपय रहस्यमय प्राणी बस्छन्। यसका अलावा यहाँ चमत्कारिक र दुर्लभ जडिबुटिहरू पनि पाइन्छ। भारत र चीनका सेनाले हिमालय क्षेत्रमा नै एलियन र युएफओ देखेकाे दाबी गरेका छन्। हिमालयमा नै एक रूपकुण्ड खाेला छ। यसकाे तटमा मानव कंकाल पाइएकाे छ। पछिल्ला कयाैँ वर्षदेखि भारतीय र युरोपेली वैज्ञानिकहरूका विभिन्न समूहहरूले यस रहस्यलार्इ सुल्झाउन धेरै प्रयास गरे, तर असफल भए ।
सोमरस आखिर के थियाे ? सोमरसकाे बारेमा प्रायः पढ्न र सुन्न पाइन्छ। आखिर याे सोमरस के थियाे त ? के याे रक्सी जस्ताे कुनै पदार्थ थियाे वा कि याे व्यक्तिलार्इ युवा बनार्इ राख्ने कुनै रस थियाे?
ऋग्वेदमा रक्सीकाे घोर निन्दा गर्दै भनिएकाे छ –
।।हृत्सु पीतासो युध्यन्ते दुर्मदासो न सुरायाम्।।
अर्थात : सुरापान गर्ने वा नशालु पदार्थहरू सेवन गर्नेहरू प्रायः युद्ध, मार-पिट वा उत्पात मच्चाउँछन्।
त्यसैले वेदमा रक्सीलार्इ खराबीकाे जड भनिएकाे छ भने तिनीहरू देवताहरूलार्इ कसरी रक्सी चढाउन सक्छन्। सुरापान र सोमरसमा फरक थियाे।
अमृत कलश :
समुद्र मन्थनका क्रममा के कुनै यस्ताे रस निस्केकाे थियाे जसलार्इ पिएर देवताहरूले अमरत्व प्राप्त गरेका थिए ? यदि समुद्रबाट यस्ताे कुनै रस त्यतिबेला निस्केकाे थियाे भने त्याे अाज चाहिँ किन निस्कदैँन ? जरूरी छ र समुद्रबाट नै निक्लेकाे हाेस् ? अमृत कलशका लागि देव र दैत्यहरूका बीच भयंकर युद्ध भएकाे थियाे। वास्तवमा अमृत निस्कनु एक रहस्य नै हाे। यद्यपि वैज्ञानिक यस्ताे अाैषधि बनाउन काेशिश गरिरहेका छन् जसकाे सेवनले मानिस लामाे समयसम्म तरूण बन्न सकाेस् ।
अमर हुने रहस्य :
अमर काे हुन चाहन्न र ? समुद्र मन्थनमा अमृत निस्क्याे। यसलार्इ प्राप्त गर्नका लागि देवताहरूले दानवहरूसँग साथ छल गरे। देवता अमर भए। यसकाे तात्पर्य के हाे भने के समुद्रमा यस्ताे केही चीज छ जसबाट अमृत निस्काेस् ? त के आज पनि निस्किन्छ त ? अहिले अधिकतम १०० वर्षकाे जीवनमा त अनेकानेक रोग, कष्ट, संताप र झंझट छन् भने अमरता प्राप्त गर्दा के हाेला ? १०० वर्षपछि वैराग्य प्राप्त गरी व्यक्ति हिमालय जाने जाला। त्यहाँ गएर उसले के गर्ला ? बोर भयाे भने फेरि संसारमा आएर बस्ला। हाे, यही सिलसिला चलिरहला।
महाभारतमा ७ चिरञ्जीवीहरूकाे उल्लेख गरिएकाे पाइन्छ। चिरञ्जीवीकाे अर्थ अमर व्यक्ति। अमरकाे अर्थ, कहिल्यै नमर्ने। यी ७ जना चिरञ्जीवीहरू हुन्- राजा बलि, परशुराम, विभीषण, हनुमानजी, वेदव्यास, अश्वत्थामा र कृपाचार्य। यद्यपि केही विद्वानहरूका अनुसार मार्कंडेय ऋषि पनि चिरञ्जीवी हुन्।
धार्मिक ग्रन्थहरूमा उल्लेख भए अनुसार यी सातै जना पछिल्ला कयाैँ हजार वर्षदेखि यस पृथ्वीमा बसिरहेका छन्, तर के के धरतीमा बसेर यति लामाे समय हजाराैँ वर्षसम्म जीवित रहन संभव छ ? यद्यपि कतिपय यस्ता ऋषि-मुनि थिए, जो धरतीभन्दा बाहिर गएर फेरि फर्केर अाउँथे र यस प्रकार उनीहरू अाफ्नाे उमेर फ्रिज गर्न सक्थे। यद्यपि हिमालयमा बस्लाले पनि अायु बढ्ने संभावना बढ्दछ। हिन्दू धर्मशास्त्रहरूमा पनि यस्ता कतिपय कथाहरू छन् जसमा के लेखिएका छन् भने अमरता प्राप्त गर्नका लागि फलानाे-फलानाे दैत्य वा साधुले घोर तप गरी शिवजीलार्इ प्रसन्न बनाए। कालान्तरमा त्यसकाे बध गर्नका लागि भगवानकाे पनि पसिना अायाे। अमर हुनका लागि कतिपय यस्ता मन्त्र छन् जुन जप्नाले शरीर हमेशा युवा बनिरहन्छ। ‘महामृत्युञ्जय’ मन्त्रकाे बारेमा के भनिएकाे छ भने यसकाे माध्यमबाट अमरता पाइन सक्छ।
वेद, उपनिषद, गीता, महाभारत, पुराण, योग र आयुर्वेदमा अमरत्व प्राप्त गर्ने अनेक साधन बताइएका छन्। आयुर्वेदमा कायाकल्पकाे विधि त्यसकै एक हिस्सा हाे। तर अहिले उठ्छ भने विज्ञान यस दिशामा के गरिरहेकाे छ ? विज्ञान पनि यस दिशामा काम गरिरहेकाे छ । कसरी हुन्छ व्यक्ति अमर हुन जाअाेस्, कहिल्यै नमराेस् ।
सावित्री-सत्यवानकाे कथा त सबैले सुनेकाे हुनुपर्छ। सावित्रीले यमराजसँग खाेसेर अाफ्ना पति सत्यवानकाे प्राण फिर्ता लिएकी थिइन्। सावित्री र यमराजका बीचमा लामाे कुराकानी भयाे। यसका बावजूद पनि के कुरा थाहा हुन सकेकाे छैन भने सावित्रीले के यस्ताे गरिन् र उनका पति सत्यवान पुनः जीवित भएर फर्के। यस जीवित गरिदिने वा हुन जाने प्रक्रियाकाे बारेमा महाभारत पनि मौन छ। तर अवश्य पनि सावित्रीसँग यस बारेमा कुनै प्रक्रिया थियाे हाेला। जुन दिन याे प्रक्रिया वैज्ञानिक ढंगले ज्ञात हुन जाला, हामी अमरत्व प्राप्त गृन सक्छाैँ।
तपार्इंले अमरबेलकाे नाम सुन्नु भएका्े होला। विज्ञान के चाहन्छ भने मनुष्य पनि यसै अमरबेल जस्तै बनाेस्, कायापलट भइरहाेस् र जीवित बनिरहाेस् । वैज्ञानिकहरूकाे एक समूह चरणबद्ध ढंगले मानवलार्इ अमर बनाउन दत्तचित्त भएर लागेकाे छ। समुद्रमा जेलीफिश (टयूल्रीटोप्सिस न्यूट्रीकुला) नामक माछा पाइन्छ। याे प्राविधिक वा तकनीकी दृष्टिबाट कहिल्यै मर्दैन। तर एउटा कुरा, यदि कसैले यसकाे हत्या गर्याे भने वा कुनै अन्य जीव जेलीफिशकाे भक्षण गरिदियाे भने त फेरि उसलार्इ नमरी सुखै छैन। यस कारण यसलार्इ इम्मोर्टल जेलीफिश पनि भनिन्छ। जेलीफिश बुढेसकालबाट बाल्यकालतिर फर्कने क्षमता राख्दछ। साँच्चै भन्ने हाे भने वैज्ञानिकहरूले जेलीफिशकाे अमरताकाे रहस्याेद्घाटन गर्न सक्छन् मानव स्वतः अमर हुनेछ।
के गरिरहेका छन् वैज्ञानिक ? :
वैज्ञानिक अमरताका रहस्यहरूबाट पर्दा हटाउने दिशामा तीव्र गतिमा अगाडि बढिरहेका छन् । बढ्दाे उमेरकाे प्रभावलार्इ रोक्नका लागि धेरै प्रकारका अाैषधिहरू र सर्जरीकाे विकास भइरहेकाे छ। अहिले यसमा योग र आयुर्वेदलार्इ पनि उत्तिकै महत्व दिन थालिएकाे छ। ढल्कँदाे उमेरकाे प्रभाव रोक्न विषयमा आयोजित एक व्यापक सर्भेमा के पत्ता लाग्याे भने उमेर वाघटाउनेली ‘गोली’ बनाउन संभव छ। रूसकाे साइबेरियाका जंगलहरूमा एक औषधि पाइन्छ जसलार्इ जिंगसिंग भनिन्छ। चीनका मानिसहरू यसलार्इ धेरै प्रयाेग गरी लामाे समयसम्म युवा बनिरहन्छन्।
‘जर्नल नेचर’ मा प्रकाशित ‘पजल, प्रमिस एण्ड क्योर अफ एजिङ’ नामक रिभ्युमा के भनिएकाे छ भने आउँदा दशकहरूमा मानवकाे जीवनकाल बढाउन सकिने प्रशस्त सम्भावनाहरू बढेर गएका छन्। अखबार ‘डेली टेलिग्राफ’ का अनुसार एज रिसर्चका बारेमा बक इन्स्टीट्यूट, क्यालिफाेर्नियाका डक्टर जुडिथ क्यान्पिसीले के भनेका छन् भने सिम्पल अर्गनिज्मकाे बारेमा मौजुदा नतिजाहरूलार्इ हेर्ने हाे भने मानिसकाे जीवनकाललार्इ बढाउन घटाउन सकिन्छ, यसमा कुनै शंका छैन। पहिले पनि कतिपय स्टडिजमा के पाइसकिएकाे छ भने यदि बढ्दाे उमेरकाे असरलार्इ उजागर गर्ने जिनेटिक प्रोसेसलार्इ बन्द गरिदिने हाे भने मानव सधैंभरि तरूण बन्न सक्छ। जर्नल सेलकाे जुलाइकाे अंकमा प्रकाशित एक रिसर्च रिपोर्टमा के भनिएकाे छ भने बढ्दाे उमेरकाे प्रभाव जिनेटिक प्लानकाे हिस्सा हुन सक्छ, शारीरिक गतिविधिहरूकाे नतिजा हाेइन। खोज र रिसर्च जारी छ…। (एजेन्सी)
महान योद्धा बर्बरीक र घटोत्कच :
बर्बरीक महान पाण्डव भीमका पुत्र घटोत्कच र नागकन्या अहिलवतीका छाेरा थिए। कतै-कतै मुर दैत्यकी पुत्री ‘कामकण्टकटा’ का उदरबाट पनि यिनकाे जन्म भएकाे कुरा उल्लेख गरिएकाे छ। बर्बरीक र घटोत्कचका सम्बन्धमा के भनिन्छ भने यी दुबै नै विशालकाय मानव थिए। घटोत्कचले कौरव सेनामा हाहाकार मच्चाएका थिए। अन्ततः कर्णले अर्जुनका लागि साँचिराखेकाे अस्त्र प्रयाेग गरी घटाेत्कचलार्इ मारेका थिए।
महाभारतकाे युद्ध जतिखेर हुने निधाे हुँदै थियाे बर्बरीक पनि युद्धमा सहभागी हुने विचार गर्दै अामालार्इ युद्धमा हार्ने पक्षलार्इ साथ दिने वचन दिए। बर्बरीक अाफ्नाे नीलाे रंगकाे घोडामा सवार भएर ३ बाण र धनुष लिएर कुरुक्षेत्रकाे रणभूमितिर प्रस्थान गर्न अग्रसर भए।
बर्बरीकका लागि ३ बाण नै पर्याप्त थिए । जसकाे बलमा उनी कौरव र पाण्डवहरूकाे पूरा सेनालार्इ समाप्त गर्न सक्थे। याे सबै कुराबाट परिचित भगवान कृष्णले ब्राह्मणकाे वेशमा उनकाे सामुन्ने उपस्थित भएर उनीसँग दानका रूपमा छलपूर्वक उनकाे शिर मागे।
त्यसपछि बर्बरीकले भगवान कृष्णसँग के प्रार्थना गरे भने उनी अन्तिमसम्म युद्ध हेर्न चाहन्छन्, त्याे कुरा सुनेर कृष्णले उनकाे इच्छा सहर्ष स्वीकार गरे। फाल्गुन मासकाे द्वादशीका दिन उनले अाफ्नाे शिर भगवान कृष्णलार्इ दान दिए। भगवानले त्याे शिरलार्इ अमृतबाट सिंचित गरी कुरूक्षेत्रकाे मेदानकाे सबभन्दा अग्लाे स्थानमा राखिदिए जसले गर्दा बर्बरीककाे महाभारत युद्ध हेर्ने इच्छा पूर्ण हाेस। याे पनि अाफैँमा एक रहस्यका रूपमा रहेकाे छ ।
द्वारिका नगर :
मथुराबाट निस्केर भगवान कृष्णले द्वारिका क्षेत्रमा नै पहिलेदेखि स्थापित खण्डहर भरइसकेकाे नगर क्षेत्रमा एक नयाँ नगरकाे स्थापना गरेका थिए। यहाँनेर हामीले के बझ्नुपर्छ भने भगवान कृष्णले अाफ्ना पूर्वजहरूकाे भूमिलार्इ पुनः बस्न लायक बनाएका थिए। प्राचीन इतिहासकाे खोजी गृने इतिहासकारहरूका अनुसार द्वारिका विश्वकाे सबभन्दा रहस्यमय सहर हाे। यस सहरमा अझै पनि शोधकार्य जारी छ।
कयाैँ द्वारहरूकाे सहर भएकाे कारणले यसकाे नाम ‘द्वारिका’ भएकाे हाे। यस सहरका चारेतिर धेरै लामाे पर्खाल थियाे र त्यही पर्खालमा नै अनगिन्ती द्वार थिए। त्याे पर्खाल आज पनि समुद्रकाे गहिराइमा अवस्थित छ। भारतकाे सबभन्दा प्राचीन नगरहरूमध्ये एक हाे द्वारिका। यी ७ नगरहरू- द्वारिका, मथुरा, काशी, हरिद्वार, अवन्तिका, कांची र अयोध्या। द्वारिकालार्इ द्वारावती, कुशस्थली, आनर्तक, ओखा-मण्डल, गोमती द्वारिका, चक्रतीर्थ, अन्तरद्वीप, वारिदुर्ग, उदधिमध्य स्थान पनि भनिन्छ।
भारतकाे गुजरात राज्यकाे पश्चिमी भागमा समुद्रकाे किनारामा अवस्थित ४ धामहरूमध्ये १ धाम र ७ पवित्र पुरीहरूमध्ये एक पुरी हाे द्वारिका। द्वारिका २ वटा छन्- गोमती द्वारिका, बेट द्वारिका। गोमती द्वारिका धाम हाे भने बेट द्वारिका पुरी हाे। बेट द्वारिका जानका लागि समुद्र मार्गबाट जानुपर्छ।
एक समय थियाे, जब मानिसहरू के भन्थे भने द्वारिका नगरी एक काल्पनिक नगर हाे, तर यस कल्पनालार्इ साकार बनार्इ सत्य साबित गरेर देखाइदिए अार्कियोलॉजिस्ट प्रो. एसआर रावले। प्रो. रावले मैसुर विश्वविद्यालयबाट उच्च शिक्षा प्राप्त गरेपछि बडाैदामा राज्य पुरातत्व विभाग ज्वाइन गरेका थिए। त्यसपछि उनले भारतीय पुरातत्व विभागमा काम गरे। प्रो. राव र उनकाे टिमले सन् १९७९-८० मा समुद्रमा ५६० मिटर लामाे द्वारिकाकाे पर्खालकाे खोजी गरे। साथै उनले त्यहाँ त्यसबेलाका भाँडाकुँडा पनि फेला पारे, जुन चाहिँ १५२८ इसा पूर्वदेखि ३००० इसा पूर्वका हुन्। यसका अलावा सिन्धु उपत्यकाकाे सभ्यताका पनि कतिपय अवशेष उनले खोजे। त्यस स्थानमा पनि उनले उत्खननमा कयाैँ रहस्यहरू उजागर गरे, जुन स्थानमा कुरुक्षेत्रकाे युद्ध भएकाे थिय
